گزارشی از تئاتر درمانی در بیمارستان جانبازان اعصاب و روان
سعادت آباد را که می‌شناسید همان محله‌ای که میدان "کاج" و " سرو" دارد، همان محله‌ای که خیابان باغستان دارد و آسمان و بیمارستانی به‌نام "بیمارستان روان پزشکی سعادت آباد"؛ بیمارستانی که سال‌هاست میزبان جانبازان اعصاب و روان جنگ تحمیلی است.
آنچه پیش رو دارید روایت خبرنگار تئاتر خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) است درباره فعالیت‌های تئاتر درمانی جانبازانی که سالها است در این بیمارستان زندگی می‌کنند.
گفت: هوشیار نیا؛ اینجا کسی هوشیار نیست
احسان مالمیر همان جانبازی است که شعر می‌خواند قصه می‌داند و تئاتر کار می‌کند و به‌گفته‌ی خودش فیلم هم‌بازی می‌کند؛ اهل محله هفت چنار تهران است. سال گذشته در چهارمین جشنواره‌ی تئاتر درمانی جانبازان اعصاب و روان در چهار نمایش بازی کرده و جایزه‌ی دوم بازیگری را از آن خود کرده است. خوش صحبت است و خونگرم و عاشق شعر و مدام شعر می‌خواند از فرخی یزدی، مولانا و ... .
از کجا آغاز شد
جانبازان اعصاب و روان
شش سال پیش بود که برای نخستین بار گروه تئاتر درمانی بیمارستان روان پزشکی سعادت آباد تشکیل شد. مجید امرایی که فارغ التحصیل تئاتر و علاقمند به تئاتر درمانی است، 35 نفر از بیماران زیر پوشش را گردهم آورد و این گروه را تشکیل داد.
او پیش از این تجربه تئاتر درمانی با کودکان را پشت سر گذاشته بود، اما پس از آن تصمیم گرفت این شیوه درمانی را برای جانبازان اعصاب و روان به‌کار گیرد.
از مجموع یک‌صدو15 بیمار این بیمارستان، 35 نفر از طریق روانپزشک به گروه نمایش درمانی معرفی شدند. براساس ویژگی‌های بالینی بیماران که درپرونده آنها ثبت شده بود و نیز بعد از مشورت با روانپزشک و روانشناس، تکنیک نمایش درمانی مورد نیاز هر بیمار انتخاب و این‌گونه بود که فعالیت‌های گروه تئاتر درمانی آغاز شد.
تیم درمانی این بیماران متشکل از روانپزشک، روانشناس، مددکار، کار درمانگر، پرستار و سرانجام نمایش درمانگر است که به‌عنوان آخرین حلقه این زنجیره با بیماران در ارتباط است.
مجید امرایی درباره شیوه‌ی درمانی به ایسنا توضیح می‌دهد: در آغاز بیماری با مصرف دارو کنترل می‌شود؛ پس از آن ویژگی‌های بیمار مشخص و فعالیت‌های بدنی انجام می‌شود و در نهایت شیوه‌ی نمایش درمان مناسب هر بیمار را انتخاب می‌کنیم. ماحصل تمرینات نمایش درمانی به‌صورت هفتگی یا ماهانه در قالب پرونده‌ای به روانشناس و روانپزشک ارایه می‌شود و پس از آن درباره ادامه فعالیت‌های نمایش درمانی تصمیم‌گیری می‌کنیم.
عبداله خلیلی یکی از فعال‌ترین اعضای این گروه است. او بچه‌ی همدان است. سال گذشته در سه نمایش حضور داشت و جایزه سوم بازیگری را گرفت آن‌گونه که امرایی می‌گوید؛ خیلی دقیق است و همیشه تمریناتش را به‌خوبی انجام می‌دهد و دوستانش می‌گویند "خیلی مرخصی می‌رود!".
این جانبازان در سه سطح مقدماتی، متوسطه و پیشرفته فعالیت‌های تئاتر درمانی را پیگیری می‌کنند. خلیلی یکی از بیمارانی است که گفته می‌شود، تئاتر درمانی تاثیر بسیار مطلوبی بر او داشته است.
انتقال بیمارن از سطح مقدماتی به متوسطه و پیشرفته با اجازه روانشناس و روانپزشک انجام می‌شود. مهم‌ترین تغییرات هر بیمار هم به روانپزشک اطلاع داده شده و ثبت می‌شود.
خلیلی حافظه ضعیفی دارد. تمرین‌های تئاتر درمانی را به‌یاد نمی‌آورد هر چند می‌گوید: «از خدا می‌خواهم که یادم بیاید، اما نمی‌آید.» او می‌گوید:«صبح ساعت 7 بیدار می‌شویم، دست و صورتمان را می‌شوییم، قرص می‌خوریم دو سه خط شعر می‌خوانیم، اما تمرین‌ها یادم می‌رود!»
الگوهای نمایش درمانی
جانبازان اعصاب و روان
مجید امرایی که شش سال پیش فعالیت خود را در این مرکز آغاز کرده است، تجربیاتش را از کار با کودکان مد نظر داشته و علاوه بر آن از کتاب‌های ترجمه شده و اطلاعاتی که از طریق اینترنت به‌دست آورده، استفاده کرده است.
او همچنن از مشاوره‌ی غیرحضوری یک روانپزشک نروژی که از طریق ایمیل با او در ارتباط است، استفاده می‌کند. تکنیک‌هایی که مورد استفاده قرار می‌دهد مبتنی بر همان تکنیک‌های تئاتری است.
آنها در مجموع 27 تکنیک را به کار برده‌اند که 10 تکنیک آن تعریف شده بود و بقیه حاصل تجربه‌های آنهاست. تکنیک‌هایی هم چون، همسان‌سازی، جابه‌جایی نقش‌ها یا مضاعف‌سازی، آموزش رفتاری، آموزش شغلی و حرفه‌یی، حرکات بدنی، جملات متقاطع، صندلی خالی، عمل نمایش یا بازی ساده نمایشی، نمایش عروسکی، بازی حیوانات، داستان سرایی نمایش، نمایش خاطره، لال بازی، بداهه بازی، رفع حساسیت و ... از جمله تکنیک‌هایی هستند که مورد استفاده قرار می‌گیرند.
یکی از تمرین‌های اولیه هم تقویت حواس پنج‌گانه است که براساس آن به دیگر حس‌ها می‌رسند.
آدم‌ها عوض می‌شوند اما...
«دنیا عوض نمی‌شه، آدم‌ها عوض می‌شوند» این جملات را صباح شکوفیان می‌گوید. او که در مقایسه با دیگران سن و سال بیشتری دارد، داستان نمایش "قصابی" را تعریف می‌کند. نمایشی که سال گذشته به‌عنوان کار برگزیده جشنواره انتخاب شده بود. او می‌گوید: «رفتم کله پاچه خریدم با گوشت و جیگر، مغازه‌دار نمی‌دانست قیمتشان چه‌قدر شده، گفت: از مغازه بالاتر بپرس.»
شکوفیان نقاشی می‌کشد. تابلوهایش در راهرو نصب شده‌اند. پیش از 10 تابلو که رنگ‌های گرم و شادشان‌نقاشی‌های کودکان را در ذهن تداعی می‌کند.
او می‌گوید: تابلوهایم را می‌فروشند؛ هشت هزار تومان، چهار هزار تومان و پنج هزار تومان.
انتخاب نقش
هر بیماری، خود نقش خود را انتخاب می‌کند، درمان‌گران هم با توجه به اطلاعات پرونده و نقش و جایگاه اجتماعی هر بیمار آنها را در انتخاب نقش راهنمایی می‌کنند. پروسه تولید بر عهده بیماران است و نمایش درمانگر رویدادها را سازماندهی می‌کند.
برای آماده‌کردن نمایش ابتدا تمرینات تمرکز انجام می‌شود و بعد تمرینات بدنی و پس از آن وارد شیوه‌های نمایش درمانی می‌شوند.
نمایش درمانی و تاثیر آن
جانبازان اعصاب و روان
بیماران این بیمارستان همه نمایش‌های درمانی را دوست دارند، احسان مالمیر در تعریف نمایش درمانی به ایسنا می‌گوید: «نمایش درمانی گفتار درمانی است که نشان می‌دهد، تنها نیستیم تاثیراتش خیلی عالی است، روح را باز می‌کند، آدم را بشاش می‌کند، به ما یاد می‌دهد به خانم‌ها احترام بگذاریم به بچه‌ها ... .»
علی رضا جابری که جزو بیماران جوان بیمارستان است، می‌گوید: «کلمه‌سازی و جمله‌سازی انجام می‌دهم، امروز صبح نمایش میوه‌فروشی را بازی کردیم و این نمایش باعث شد که شاداب بشوم.»
مجید قندهاری‌نژاد که سال گذشته به‌خاطر نمایش "حمام رفتن" جایزه‌ی اول بخش تک نفره را گرفته است، سخنان خود را با "بسم الله الرحمن الرحیم" آغاز می‌کند. «آدم باید نمایش را وقتی اجرا کند که اعصابش راحت باشد، سرش داغ نباشد و بدنش‌گر نگیرد، تا بتواند برای پیشرفت حرکت کند.»
او که علاقمند است نقش آدم‌های تحصیل کرده و روشنفکر را بازی کند، می‌گوید: «صبح‌ها شعر می‌خوانیم چشم‌هایمان را روی هم می‌گذاریم شعرهایمان یک حالت آرامش دارد.» و ادامه می‌دهد: «آدم باید باسواد و روشنفکر باشد که در زندگی پیش برود، اما ما سال گذشته نتوانستیم نمایشمان را خوب در جشنواره اجرا کنیم. اولین‌بار بود که تئاتر کار می‌کردم، حالم خوب نبود.»
به گفته‌ی امرایی؛ تاثیر تئاتر درمانی بر جانبازان اعصاب و روان آن اندازه خوب بوده که هفت نفر از این بیماران به سطح مطلوبی ارتباطات اجتماعی رسیده‌اند و زمان حضورشان در بیمارستان کمتر شده است.
جشنواره‌ی برای نمایش درمانی
تاکنون چهار دوره جشنواره نمایش درمانی با حضور این بیماران و بیماران دیگری از شهرهای دیگر برگزار شده است. امسال هم قرار است پنجمین دوره این جشنواره اواخر مهرماه جاری برگزار شود. این جشنواره شامل دو بخش اصلی تخصص و ویژه تیم‌های درمانی مراکز توان بخشی و آزاد است.
در بخش تخصص محوریت با نمایش درمانی با استفاده از تکنیک‌های خاص این شیوه درمانی است. در این بخش که بیشتر جنبه پژوهشی دارد، عوامل نمایش باید از یک مرکز توان بخشی شرکت کرده باشند.
گروه‌های آزاد نیز با محوریت توان بخشی جانبازان در مسیر ارتقای سطح سلامت بیماران و ارتباطات دوسویه بیماران و جامعه است.
این جشنواره شامل بخش‌های تک نفره، صحنه‌یی چند نفره و عروسکی در گروه جانبازان و گروه‌های میدانی و خیابانی برای شرکت‌کنندگان آزاد است و در حال حاضر نیز 16 نمایش توسط بیماران در حال تمرین و آماده شدن است.
نمایش درمانی کهنه در دنیا، تازه در ایران
شیوه‌ی نمایش درمانی در کشورهای دیگر به ویژه آمریکا و روسیه سابقه طولانی دارد. مبدع این شیوه که شیوه‌ای میان رشته‌یی بین تئاتر و روان شناسی است، روان شناس رومانی الاصل "جاکوب لویی مورینو" است که نخستین‌بار این شیوه را در سال 1942 مورد استفاده قرار داد. بعدها فعالان حوزه‌ی نمایش و روانشناسی این شیوه را به مثابه‌ی یک شیوه میان رشته‌یی مورد توجه قرار دادند که تاثیرات آن به‌ویژه در کشورهای اسکاندیناوی قابل مشاهده است. با این حال این شیوه در ایران هنوز نوپاست و آن‌گونه که امرایی می‌گوید: «از شش سال پیش مورد استفاده قرار گرفته است.» البته تمام فعالیت‌های بیماران ثبت و ضبط شده و قرار است این تجربیات در قالب یک کتاب پژوهشی منتشر شود.
دریچه‌های نوین برای تئاتر دفاع مقدس
جانبازان اعصاب و روان
امرایی که چندی پیش نمایش " عشق باران" را در دوازدهمین جشنواره سراسری تئاتر دفاع مقدس اجرا کرده بود، می‌گوید: اگر می‌خواهیم تئاتر دفاع مقدس دچار روزمرگی و تکرار نشود، می‌توانیم با کمک از مراکز نگهداری جانبازان منابع غنی و ناب در مورد رویدادهای جنگ به دست آوریم.
به اعتقاد او با حمایت نهادهایی مانند بنیاد حفظ آثار، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و اداره کل هنرهای نمایشی این شیوه می‌تواند در مسیری قرار بگیرد که دریچه‌های جدیدی را به تئاتر دفاع مقدس بگشاید.
او تاکید می‌کند: «این بیماران سوژه‌های خوبی برای خلق آثار هنری دارند. اما ما برای آنها چه کرده‌ایم؟! سهم آنها از نقاشی، سینما و تئاتر چیست؟! ما در این بیمارستان هنوز شهید و مصدوم می‌دهیم، در این بیمارستان هنوز جنگ ادامه دارد جانبازان ما هنوز با دشمن ذهنی درگیر هستند.»
احسان مالمیر راست می‌گفت: «نباید هوشیار آمد چرا که اینجا کسی هوشیار نیست!»
9fcdd11f78d73fb18d7275099de4a40ccc5be60faf28ca344cabc427378485aa.jpg)