دسته: گزارش های تخصصی
۲۹ مرداد ۱۳۸۹
تئاتر در حکم یک فعالیت فرهنگی- هنری نمود تربیتی و آموزشی بسیاری در جامعه ایفا میکند. یادگیری، ایجاد نشاط و امنیت و انتقال فرهنگ از طریق هنر تئاتر و نمایش، کاری سهل و موثر است که بسیاری از کشورهای دنیا با آگاهی از این موضوع دست به گستردهسازی و همگانی کردن این هنر در میان تمام اقشار جامعه زدهاند. با توجه به روند رو به رشد فرهنگسازی در کشورهای اروپایی تئاتر بهعنوان وسیلهیی برای دفاع از فرهنگ بیگانه و نفوذ فرهنگ آمریکایی به سیطره هنری آن کشور استفاده میشود و با سرمایهگذاری بر روی کودکان خود، نسلی سالم را به آینده تحویل میدهد. اما گفتن این نکته جای خود دارد که بحث نمایش و تئاتر در کشورهای اروپایی از طبقات اشرافی سر برآورد و سرگرمی مخصوص به اشرافزادگان محسوب میشده ... ما هم اکنون این هنر به چنان گستردگی رسیده که کمتر کسی را در چنین کشورهایی پیدا میکنید که فهمی از هنر تئاتر نداشته باشد. ولی آنچه در کشور ما جای تاسف دارد این است که در سیر تاریخی، هنری مثل تئاتر در ایران خاستگاهی کاملا مردمی و عمومی داشته و از طیف گسترده قشر سطح پایین جامعه برخاسته و به بالندگی رسیده است. اما آنچه هماکنون شاهد هستیم، تئاتر بهعنوان یک سرگرمی برای عدهیی خاص و محدود تعریف شده و جنبه آموزشی و تفریحی خود را در میان عموم مردم از دست داده است. آنچه ما را به پای سخنان مدیر روابط عمومی بزرگترین مجموعه تئاتری کشور کشاند بحث از آینده این هنر بود، آیندهیی که میخواستیم بدانیم در نهایت چه جایگاهی در میان مردم پیدا خواهد کرد، مردمی که به نقش فرهنگسازی، ایجاد آرامش و نشاط موجود در این هنر نیازی مبرم دارند ولی آن را نمییابند. مجید امرایی، کارگردان و کارشناس تئاتر هماکنون مدیریت مجموعه هنری تئاتر شهر را بهعهده دارد. او کارشناس ارشد تئاتر است که فعالیتهای بسیاری را در حوزه پژوهشی در راستای تئاتردرمانی انجام داده است. وی مبتکر شیوه نمایش درمانی برای آسیبدیدگان جنگ در ایران است. وی تا به حال 5 کتاب در رابطه با پژوهشهای خود به چاپ رسانده که آخرین کتاب او به نام «نمایش درمانی» منتشر شده است. از نقش تئاتر در ایجاد آرامش و نشاط در میان مردم بگویید. باید به ریشه تاریخی هنر تئاتر اشاره کنم و اینکه پالایش روحی و روانی از مهمترین عناصر پایهیی هنر نمایش هستند، یعنی از گذشته تا به امروز هنر نمایش در مسیر پالایش روحی و روانی جامعه، در مسیر اصلاح امور اجتماعی و مبارزه با کژیها همواره در جامعه بشری و خصوصا در جامعه شهری مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه هم در دنیا کارکردهای آموزشی، تربیتی و اخلاقی هنر نمایش مد نظر است و خصوصا در ابعاد شادمانگی یعنی اینکه میخواهد جامعه را به سمت شادی آفرینی سوق دهد به همین جهت تاثیر شادی بخشی و احساس آرامش را در تئاتر هیچوقت نمیتوانیم کتمان کنیم. چراکه یکی از شاخصههای مهم هنر نمایش شادکردن و آموزش به جامعه و مقابله با معضلات و نابهنجاریهای جامعه است، چون تئاتر میتواند نابهنجاریهای جامعه را در مسیر به هنجار شدن ساماندهی کند. در بحث نمایش و تئاتر با دو نوع مخاطب برخورد داریم یکی فردی است که تماشاگر است و دیگری که بازیگر است، تاثیر و تاثر تئاتر بر این دو قشر و به دنبال آن فرایند موثری که از کانال این اقشار بر جامعه دارد را توضیح دهید. نمایشگر در تلاش است که بیاموزد و به جامعهاش آموزش دهد و از این طریق امور جامعهاش را اصلاح کند. در مقابل تماشاگری وجود دارد که آمده با دیدن تئاتر بخشهای تیره و تاریک و یا روشناییهای وجودی جامعه بشری را بر صحنه تئاتر و در قالب شخصیتهای نمایشی ببیند و با دیدن برخورد بین خوبیها و بدیها در صحنه نمایش به پالایش برسد چرا که بشر ترکیبی است از خوبیها و بدیها و ناراستیها و راستیها و مدام در حدوث و زوال است و مدام در بودن و نبودن، شدن و نشدن است. با دیدن تئاتر ما آن شدنها و روشنیها را در وجود خودمان تقویت میکنیم و بخش زوالها و تاریکیها را کاهش میدهیم. آیا این روند به این شکل و در سیستم نمایشی ما هم جریان دارد؟ ما میخواهیم از تئاتر بیاموزیم و تماشاگر لحظهیی آمده از دنیای خستهکننده و تکراری بیرون فارغ بشود و در یک فضای آرام و صمیمی آنچه را که دوست دارد ببیند. آنچه مهم است اینکه تماشاگر و بازیگر در این عرصه باید قدرت انتخاب داشته باشند، و این چیزی است که اکنون در عرصه تئاتر ما وجود ندارد و تماشاگر ما قدرت انتخاب تماشای تئاتری که دوست دارد را ندارد، مثلا او باید بتواند انتخاب کند که میخواهد نمایش شاد موزیکال ببیند یا یک نمایش تراژدی یا میخواهد یک نمایش کمدی را ببیند که این انتخاب ممکن نیست، چرا که ما سالنهای ساماندهی شده بر مبنای موضوعات مختلف نمایشی نداریم و در حوزههای مختلف برنامهریزی کمتری کردهایم که اکنون جا دارد تلاش خود را بکنیم تا به این سمت حرکت کنیم. برنامهریزی آموزشی در حوزه نمایش برای کودکان در سنین پایین چه تاثیرات مثبتی در روحیات، اخلاق و فرهنگ آنها و همچنین بهعنوان یک شیوه پرورشی مناسب برای بزرگترها میتواند داشته باشد؟ در دنیا این امر یک موضوع حل شده است که ابعاد آموزشی نمایش از طفولیت میتواند کاربرد داشته باشد و نوزاد از آن هنگام که چشم باز میکند و با دنیای بیرون خود ارتباط برقرار میکند با شیوههای نمایشی با دیگران ارتباط برقرار میکند. مادران و پدران از طریق ابزار نمایشی است که با نوزاد خود ارتباط برقرار میکنند. نوزاد وقتی میبیند که مادر و پدر میخندند او هم لبخند میزند و اگر اخم کنند او هم اخم میکند، در واقع دارد کپیبرداری میکند و شیوههای نمایش ابتدایی را دارد با مادر و پدر خود و دیگران پیرامون خودش مرور میکند. پس نمایش از بدو طفولیت تا هنگام کهنسالی میتواند کاربرد داشته باشد. از دیگر پتانسیلهای هنر تئاتر بگویید و اینکه تابه حال در ایران تا چه حد به آن بها داده شده؟ اکنون در دنیا ابعاد آموزشی، تربیتی، اخلاقی و درمانی هنر نمایش بهشدت مورد توجه است حتی برای رفع بسیاری از بیماریها، بد خلقیها و کژیها در جامعههایی مثل سربازخانهها، زندانها و محلهای صنعتی و کارخانهیی و در مراکز درمانی، تئاتر کاربرد درمانی پیدا میکند که امروزه ما بهعنوان نمایشدرمانی از آن یاد میکنیم. نمودی از هنر تئاتر که ما کمتر بهسمت آن رفتهایم و ظرف چند سال گذشته ابعاد مختلف نمایش مورد توجه قرار گرفته و من فکر میکنم با اتفاقات خوبی که در هنر نمایش ما دارد اتفاق میافتد چشمانداز بسیار روشنی از آینده تئاتری ایران میتوانیم داشته باشیم البته بهشرطی که حس تعاملی بین گروههای داخل و خارج از کشور خصوصا در حوزههای پژوهشی و تحقیقی مورد توجه قرار بگیرد. تا به اینجا بحث از تئاتر و ویژگیهای خاص و تاثیرات مثبت آن در جامعه برای ما مکشوف شد، ولی برای انتقال بهتر این تاثیرات به عموم مردم جامعه و ارتباط بیشتر تئاتر با تمام اقشار جامعه چه تدابیری اندیشیده شده است؟ در حوزههای سختافزاری یعنی مهیا کردن زمینههای فعالیتهای هنر نمایش، ما خیلی موفق نبودهایم چون برنامهریزی پایهیی نداشتهایم. برای برنامهریزی پایهیی نیازمند این هستیم که یک سازمان داشته باشیم تحت عنوان تئاتر تا بتواند خروجی تحصیل کردهها، دانشجویان و فارغالتحصیلان تئاتر را به صورت آمار داشته باشد و برطبق این آمار بتواند جذب نیروها را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در آموزش و پرورش بهعنوان معلمانی که باید تئاتر آموزش دهند داشته باشد. ما در بحث آموزش میتوانیم دروسی مانند: تاریخ، علوم، ریاضی، ادبیات و ... را به شیوه نمایشی به کودکان آموزش بدهیم، بهصورتی که تا سالها این آموزشها در ذهنش بماند و این چیزی است که امروزه در دنیا به اثبات رسیده است. با توجه به سیر تاریخی تئاتر در ایران به این نکته پی خواهیم برد که تئاتر از سطح سپهر عمومی برخاست ولی بهندرت مختص شد به گروه خاصی در جامعه. چرا در جامعهیی با عمق فرهنگی بالا با جذابیتهای نمایشی مطلوب تئاترش به این سمت کشیده شد؟ برخلاف ایران، یکی از وجوهات تئاتر در اروپا این بوده که از طبقات بالایی و فرادست جامعه سرچشمه گرفته و برای آموزش طبقات فرودست جامعه پیش رفته که در واقع این هنر از اشرافیگری به سمت عموم مردم کشیده شده. اکنون انواع و اقسام تئاترها و گونههای مختلف نمایشی در دنیا وجود دارد که برای طبقات مختلف دارای تعاریف خاص خودش است و درست برعکس این در کشور ما اتفاق افتاده است. خرده نمایشهای ما از طبقات فرو دست جامعه شروع شده و متاسفانه بهسمت اشرافیگری رفته است. متاسفانه تئاتر ما در مقایسه با تئاتر دنیا پیشرفت را از نظر جذب مخاطب وارونه سیر کرده و روز به روز به سمت گران شدن و رشد در بین یک سری طبقات خاص گام برمیدارد. درصورتی که در دنیا تئاتر بهسمت طبقات پایین اجتماع حرکت میکند که به آنها آموزش بدهد، مردمی که شاید از لحاظ مالی توان این را نداشته باشند که خودشان را از نظر رتبههای مختلف علمی در جامعه بالا بکشند. در این سیر مجموعه تئاتر شهر چه نقشی داشته است؟ و از این به بعد مخصوصا با آمدن فصل تابستان و اوقات فراغت بیشتر مردم و بهدنبال آن توانایی جذب مخاطبان بیشتر چه برنامههایی دارید؟ ما ظرف 5/1سال گذشته برنامهریزیهای متعددی برای جذب مخاطب داشتهایم بهطوری که طی یک سال گذشته برای نخستین بار در طول هر ماه بیش از 15 هزار تماشاگر داشتهایم که به مجموعه تئاتر شهر آمدهاند. تئاتر شهر دارای پنج سالن است که در طول تابستان برنامهریزی کرده که اوقات فراغت مردم را با اجرای نمایشهای متعدد و متنوع پر کند. ما در مجموعه تئاتر شهر سربازان عرصه فرهنگ و هنر هستیم و بهعنوان سربازان این عرصه تلاش میکنیم فرهنگ کهن و دیرین ایران را میان مردم جامعه ترویج دهیم در مقابل تهاجم فرهنگ بیگانگان، آنهایی که با تهاجم فرهنگی ریشههای ما را نشانه گرفتهاند و میخواهند ما را از درون تهی کنند. جامعهیی که به ریشههای خود توجه نداشته باشد روز به روز رو به اضمحلال میرود. وضعیت کیفی و نمایشی تالارهای ما برای جذب مخاطب در چه سطحی قرار دارد؟ در 2 الی 3 سال گذشته تئاتر ما در چند سطح تعریف شده؛ سطحی که در تئاتر فرهنگسراها است، سطحی است که برای دانش آموزان، جوانان و نوجوانان تعریف شده و در مجموعه تئاتر شهر بهعنوان مهمترین مرکز حرفهیی تئاتر کشور نمایشها بیشتر برای مخاطب حرفهیی به صحنه میرود. ما هرگز نباید فراموش کنیم که اینجا مرکز حرفهیی کشور است و تماشاگرش هم حرفهیی است اما در سطح وسط هم سالنهایی را مثل تالار سنگلج، تالار هنر و تالار مولوی داریم که هر کدام مخاطبانشان را در سطوح مختلف تعریف کردهاند. مثلا در تالار سنگلج ما دوستداران نمایشهای سنتی را داریم.