یادداشت ها

دسته: تخصصی
۳۰ مهر ۱۳۹۸

از: دکتر لیلا برون

تاریخچه ى نمایش درمانى:

هنر و به طور خاص هنرهاى نمایشى هم چون رقص،آواز،حرکات موزون،آیین ها و مراسم سنتى با بشر زاده شده اند و قدمت آن ها به دوران بشر اولیه باز میگردد.هنر نمایشى از ابتداى خلقت چه از نظر بازیگر و چه از نظر تماشاگر نوعى نیاز بشرى محسوب میشده است. بنابراین عجیب به نظر نمیرسد که تئاتر و نمایش در مواردى خاص مانند آموزش،تعلیم و تربیت و روان درمانى به تدریج جاى خود را باز کرده و با محدوده اى مشخص پذیرفته شده است. استفاده ى درمانى از نمایش در طول زمان به فراخور موقعیت و شرایط محیط اشکال مختلفى به خود دیده،اما اساس نظریه ى نمایش درمانى یا سایکو درام را فردى به نام "جاکوب لویى مورینو" در اوایل قرن بیستم در وین بنیان نهاد. وى در سال ١٩٢١ سایکو درام را علم کشف حقیقت نامید و موضوع آن را چنین تعریف کرد:تئاتر درمانى نوعى کاوش علمى جهت دریافت حقیقت از طریق شیوه هاى نمایش است. هرچند ابداع نظریه سایکودرام را به مورینو نسبت می دهند،اما همانگونه که گفته شد ریشه ى اینگونه درمان به قرن ها پیش باز میگردد.پیشینه ى نمایش درمانى در ایران به شیوه هاى سنتى را میتوان در حکایات،داستان ها،روایات،آیین هاى سوگ و سور و سپاس یافت. از جمله آن ها میتوان به حکایات ابوعلى سینا در چهار مقاله ى نظام عروضى ، حکایات مولانا، داستان هاى شاهنامه فردوسى و .... مشاهده کرد. نکات ویژه پیرامون نمایش درمانى: نمایش درمانى_ نمایشى پویا ،فعال و تجربى است که که اثرات بسیار زیادى بر مراجعان دارد از مهم ترین اثرات روان نمایشگرى میتوان به تقویت اعتماد به نفس،مسئولیت پذیرى،ابراز وجود،سازگارى اجتماعى ،ارتقا شناخت فضا،درک متن،تقویت ارتباطات بین فردى،برون ریزى هیجانى و عاطفى ،کاهش انزوا طلبى،تقویت خودانگیختگى و آفرینندگى و ... اشاره کرد. در نمایش درمانى از طریق حرکات نمایشى ذهنیات مراجع تجسم بیرونى می یابند و این عملیات از طریق تکنیک هاى خاص نمایش درمانى صورت میپذیرد.از جمله مهم ترین تکنیک هاى نمایش درمانى میتوان به "مضاعف سازى" ،"آیینه"،"جابجایى نقش ها"،"صندلى داغ"،"اتاق تاریک"،"صندلى خالى" و... اشاره کرد. تعریف نمایش درمانى: نمایش درمانى یکى از روش هاى درمان گروهى است که در آن تلاش میشود تا به کمک شیوه هاى مختلف نمایشى و به کارگیرى اطلاعات بالینى و روان شناختى تعارضات شخصیتى و کشمکش هاى روانى شخص مراجع کننده مورد بررسى قرار گیرد.این شاخه از هنردرمانى به فرد این شانس(فرصت) را میدهد تا نقش هاى جدیدى از خویشتن خویش را با دقت تمرین کند و خود را در قالب یک سرپرست در محوطه نمایش و اعضاى گروه بهتر ببیند. در این روش درمانى ،نمایش درمان گر به شخص کمک میکند تا ابعاد روان شناختى مسئله خود را کشف کند و مسائل خویش را نه فقط از راه گفت و گو که با عمل نمایشى بازى کند.در نتیجه در این روش یکى از مزایاى مهم این این است که فرد به درون خویش مینگرد ،مشکل خویش را آگاهانه میبیند و در قالب بازى نمایشى به برون ریزى می رسد. نمایش درمانى با روان درمانى و به خصوص روان درمانى گروهى ریشه ى مشترک دارد،با این تفاوت که تکیه گاه اصلى نمایش درمانى بر تکنیک هاى تیاترى قرار دارد و عدم آگاهى از این تکنیک ها براى درمان گر به معنى دورى از روح واقعى تیاتر درمانى است. با توجه به آن چه گفته شد میتوان نمایش درمانى را این گونه تعریف کرد: روش درمانى که در آن درمان گر به کمک شیوه هاى مختلف نمایش(اعم از صحنه اى،عروسکى،نمایش بى کلام"پانتومیم") و شناخت جنبه هاى روحى و روانى به مراجعه کنندگانى که در محتواى ادراکى ،تعقلى و تکلمى آن ها اختلال ایجاد شده کمک میکند تا به مدد عمل نمایشى و بازى بداهه و خلق موقعیت هایى که گاه براى نخستین بار براى آن ها مهیا میشود در مسیر شناخت جنبه هاى وجودى خویش و ارزیابى آن و اصلاح رفتارى و گفتارى و کردارى خویش تلاش کنند. چهار ویژگى کلى براى نمایش درمانى برشمرده میشود که این چهار ویژگى به طور کامل نمایش درمانى را توصیف میکند: بازى محورى،گروهى بودن،غیردارویى بودن و کمکى بودن. طبق نظر انجمن نمایش درمانى ایران:نمایش درمانى مبتنى بر دو تئورى پایه اى اجرا میشود :تئورى نقش گذارى روانى یا نمایشگرى و تئورى تاثیر متقابل یا مشاهده گرى.در روش اول مراجع با مهارت هاى خاص توسط درمان گر در موقعیت هاى بازى سازى با هدف بین مساله و در نهایت تخلیه روانى قرار میگیرد.در روش دوم مراجع در موقعیت مشاهده گرى قرار میگیرد تا مسائل خود را در دیگران ببیند و با هدایت نمایش درمان گر به راهکار مناسب مواجهه دست یابد.