منبع سپهر غرب، گروه دوران طلایی: یک کارشناس رسانه از رسانه‌ها به عنوان معلم جامعه یاد کرده و می‌گوید: در درجه اول کوچکترین هسته اجتماعی یعنی خانواده (والدین) هستند که نظارت تربیتی خودشان را باید برای کودکان داشته باشند. به بهانه حضور بیشتر کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و حفظ حقوق آنها در این رسانه نوین، ساعتی با مجید امرایی این کارشناس رسانه به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می‌گذرانید، حاصل گفت‌وگوی ما با وی است.
این روزها کودکان و نوجوانان بیشترین زمان خود را در فضای مجازی سپری می‌کنند و ممکن است در معرض خطر باشند؛ رسانه‌ها چه وظیفه‌ای در راستای مصون‌سازی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی دارند؟
بنظر می‌رسد پیش از اینکه بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم، باید کمی به اهالی رسانه رجوع کنیم؛ کسانی که در حوزه تولید محتوا فعال هستند، باید مورد سؤال قرار بگیرند. فضای مجازی امروزه دیگر به عنوان یک تکنولوژی جدید و فرآیند جدید ارتباطی در دنیا مطرح بوده و به نوعی دنیا را تحت احاطه قرار داده است؛ بنابراین شیوه جدیدی از ارتباط ایجاد شده به نام ارتباط مجازی و فضای مجازی. متأسفانه ما تا پیش از این به فضای مجازی عنوان آسیب نگاه کردیم و معتقدم تا زمانی که به عنوان آسیب به فضای مجازی نگاه می‌کنیم، نمی توانیم چشم انداز روشنی داشته باشیم. از این فرصتی که به وجود آمده است، باید از چیزی که پیش از این به عنوان آسیب محسوب می‌شد، می‌توان به عنوان فرصت از آن استفاده کرد.
چگونه می‌توان از فضای مجازی به عنوان فرصت استفاده کرد؟
یکی از راه‌هایی که می‌توان از فضای مجازی به عنوان فرصت استفاده کرد، تولید محتوای مناسب برای مخاطبان کودک و نوجوان و دیگر مخاطبان ایرانی است؛ تا زمانی که ما در حوزه تولید محتوا دچار مسأله هستیم، این نگرانی همچنان و کماکان وجود خواهد داشت مبنی بر اینکه خارج از مرزها شاهد تولید محتوایی باشیم که کودکان و نوجوانان ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
رسانه‌ها چه نکات مهمی را باید برای حضور کودکان در این فضا رعایت کنند؟
رسانه‌ها معلم جامعه هستند، یعنی معتقدم کسی که در حوزه خبرنگاری تخصصی در حوزه‌های مختلف همچون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... کار می‌کند، باید کارشناس و صاحب نظر آن حوزه باشد. متأسفانه ما آموزش‌های همزمان را برای خبرنگاران رسانه‌های مختلف انجام نمی‌دهیم و اگر هم این امر محقق شده باشد، بسیار کم و اندک بوده است.
به نظر شما در فضای رسانه به ویژه فضای مجازی وجه سرگرمی برای کودک اولویت دارد یا آموزش؟
بخش عمده‌ای از این آموزش‌ها همزمان است؛ در پس تمام فرآیندهای فرهنگی، هنری و اجتماعی، آموزشی نهفته وجود دارد و در بسیاری از مواقع هدفگذاری هدف انتقال مفهوم است، یعنی چشم انداز و نگاه آموزشی، تربیتی و اخلاقی به کودک و نوجوان باشد از طرز ورود به خانه تا زمانی که می‌خواهد در جمع اعلام حضور کند یا شیوه‌های نه گفتن در مواجه با موقعیت‌های استرس آور.
در پس فرآیندهای فرهنگی و هنری، آموزش وجود دارد و آموزش را می‌توانیم در پس فرآیند دنیای مجازی شاهد باشیم، یعنی ناگزیر این آموزش در پس این فضای مجازی است. این آموزش می‌تواند مناسب سن و سال کودک باشد یا نباشد؛ یک آموزش نامطلوب باشد یا نامطلوب؛ به همین جهت بنظر می‌رسد از کانون پرورش فکری کودک و نوجوان گرفته تا مهدهای کودک، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همه اینها باید به عنوان یک عنصر و یک پیوست فرهنگی که چندین سال پیش به عنوان موضوع خاص مدنظر قرار گرفته بود و متأسفانه به مرور به فراموشی سپرده شد؛ باید از این پیوست فرهنگی در همه فرآیندها استفاده شود تا شاهد آموزش‌های مناسبی در حوزه‌های مختلفی باشیم.
برای آموزش مناسب ویژه کودکان و نوجوانان در فضای مجازی چه پیشنهادی دارید؟
بخش عمده‌ای از زمان کودکان و نوجوانان ما در فضای مجازی سپری می‌شود؛ بنابراین به عنوان یک عنصر مهم و به عنوان یک فرآیند جدید ارتباطی به نظر می‌رسد در فضای مجازی باید تولید محتوا کنیم. امروزه کتاب‌های کاغذی، مجلات و نشریات کاغذی عمرشان به سر آمده است و ارتباط دیجیتالی باید به عنوان یک ارتباط جدید تعریف شود.
هم اکنون این وضعیت را چگونه بررسی می‌کنید؟
بنظرم هم اکنون وضعیت چندان مناسبی نداریم، خصوصا این ویروس کرونا به ما ثابت کرد که در حوزه فضای مجازی ضعف‌های بسیاری داریم و آواری بر سر ما شد. هم اکنون ارتباط بیست میلیون دانش‌آموز با معلمان و ارتباط دانشجویان با دانشگاه‌ها قطع شده است. بد نیست قدری با خودمان روراست باشیم؛ چراکه در فضای مجازی کار زیادی انجام نداده ایم و باید از متخصصان هر حوزه درخواست کنیم تا رشته‌های بین رشته ای را در جامعه ترویج کنند. امروزه دنیا تنها به سمت رشته‌های تخصصی نمی رود، بلکه به دنبال رشته‌های بین رشته ای حرکت کرده است. متأسفانه تولید علم در کشورمان به کندی اتفاق می‌افتد، درحالی امروزه دنیا فردی را که استاد دانشگاه نبوده اما یک مبتکر است را جستجو می‌کند و در فرآیند تولید علم و دانش از او استفاده می‌کند؛ مضووعی که متأسفانه امروز در کشورمان اتفاق نمی افتد و یا محدود رخ می‌دهد.
البته برخی از کارشناسان بر این معتقدند که تنها رسانه در این حوزه نقش ندارد،بلکه باید همه ارگان‌ها و نهادها وارد عمل شوند تا کودکان و نوجوانان در استفاده از فضای مجازی مصون باشند.
بله کاملا درست است. معتقدم مسئولیت پذیری باید توسط تک تک افراد انجام شود، و از هسته مرکزی خانواده آغاز و به اجتماع ختم می‌شود؛ تا زمانی که خشت‌های اینها را از خانواده مهیا نکنیم، مشکلات مان روز افزون خواهد شد. توپ تنها در زمین رسانه یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان نیست، بلکه شهرداری، وزارت آموزش و پرورش و دیگر بخش‌ها و ارگان‌ها در این امر سهیم هستند.
رسانه چگونه می‌تواند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش بدهد؟
معتقدم رسانه‌ها به واسطه تولید محتوا می‌توانند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش دهند. امروز هر یک از افراد جامعه، یک شهروند خبرنگار هستند و تک تک افرادی که گوشی هوشمند در دست دارند، می‌توانند یک خبر را برای سراسر جهان مخابره کنند.
یکی از راه‌هایی که می‌توان از فضای مجازی به عنوان فرصت استفاده کرد، تولید محتوای مناسب برای مخاطبان کودک و نوجوان و دیگر مخاطبان ایرانی است؛ تا زمانی که ما در حوزه تولید محتوا دچار مسأله هستیم، این نگرانی همچنان و کماکان وجود خواهد داشت مبنی بر اینکه خارج از مرزها شاهد تولید محتوایی باشیم که کودکان و نوجوانان ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
به همین جهت باید برای تک تک افراد جامعه برنامه آموزشی در راستای تقویت سواد رسانه ای برگزار کرد. امروز صداوسیما(شبکه‌های مختلف استانی، رادیو) وظیفه بسیار سنگینی در آموزش سواد رسانه ای دارند و باید در دل برنامه‌های اجتماعی، فرهنگی، هنری و حتی برنامه‌های سرگرمی، آموزش‌های لازم را به جامعه ارائه کنند.
بهتر است رسانه‌ها در بحث آموزش سواد رسانه ای ازچه مواردی آغاز کنند؟
معتقدم با پیوست فرهنگی در همه فعالیت‌های آموزشی و ایجاد باکس‌های ویژه برای کودکان و نوجوانان آغاز شود. برای مثال خبرگزاری فارس می‌تواند بخشی از سایت خود را برای مخاطبان کودک و نوجوان اختصاص دهد تا کودکان و نوجوانان بتوانند نقاشی‌های خود را برای این رسانه ارسال کنند. همچنین این رسانه می‌تواند از قصه گوهای معروف و محبوب این گروه سنی در خبرگزاری استفاده کند تا کودکان و نوجوانان با مراجعه به این خبرگزاری بتواند از محتوا استفاده کند و حتی با اهالی این رسانه ارتباط بگیرد.
همچنین در این حوزه باید از کارشناسان و صاحب نظران حوزه روانشناسی کودک استفاده کنیم. یعنی یک تیم تخصصی متشکل از افراد متخصص در حوزه ارتباط با کودک در رسانه ای همچون فارس تشکیل شود تا بتوانند طرح‌های مناسب و ایده آلی را به اجرا برساند. یعنی زمانی که کودک در خانه حوصله اش سررفته است، والدین بداند که کودکش با مراجعه به این رسانه در امنیت می‌تواند از محتوای مفید استفاده کند و از طرفی مصون باشد.